Update 157 – statement van IAEA Director General Grossi over situatie in Oekraïne

De Oekraïense kerncentrale van Zaporizja (ZNPP) beschikt nog steeds over voldoende essentieel personeel voor de huidige verminderde activiteit, maar het voortdurende gebrek aan onderhoudspersoneel ter plaatse kan de nucleaire veiligheid en beveiliging negatief beïnvloeden en is niet duurzaam, aldus directeur-generaal Rafael Mariano Grossi van de Internationale Organisatie voor Atoomenergie (IAEA) in zijn update over de situatie in de Oekraïne.

In de grootste kerncentrale van Europa - gelegen aan de frontlijn - is het aantal personeelsleden aanzienlijk gedaald sinds het gewapende conflict in Oekraïne bijna 15 maanden geleden begon. De bezorgdheid over de moeilijke en uitdagende omstandigheden voor het personeel van de centrale en hun gezinnen is nog groter geworden door de tekenen van een toenemende militaire aanwezigheid en activiteit in de regio. "Het is niet houdbaar om deze belangrijke kerncentrale gedurende langere tijd in stand te houden met alleen essentieel personeel. De veiligheid van de centrale vereist, zelfs in stilgelegde toestand, adequaat onderhoud van de uitrusting van de centrale, evenals andere regelmatige en belangrijke werkzaamheden. Het is zorgwekkend dat het vastgestelde onderhoudsprogramma al vele maanden niet is gevolgd", aldus directeur-generaal Grossi.

Vrijwillige evacuatie

Vorige week vernamen IAEA-deskundigen in de ZNPP dat een vrijwillige evacuatie van inwoners van de nabijgelegen stad Enerhodar - waar de meeste personeelsleden van de centrale wonen - was begonnen, waardoor nog meer onzekerheid ontstond over de personeelssituatie. Het IAEA-team constateerde dat er de afgelopen week minder personeel ter plaatse was, maar kon nog steeds bevestigen dat essentieel personeel dat in de belangrijkste controlekamers werkte, beschikbaar en aanwezig was tijdens elke shift. De IAEA-deskundigen kregen te horen dat de verminderde personeelsbezetting van de afgelopen week te wijten was aan de recente vakantieperiode en de huidige situatie in de regio, waarbij het management van de centrale eraan toevoegde dat het een prioriteit blijft om over voldoende personeel te beschikken om aan alle relevante regelgevingseisen te voldoen, waaronder die voor nucleaire en industriële veiligheid. Directeur-generaal Grossi toonde zich bezorgd dat de moeilijke personeelssituatie het vermogen van de ZNPP om systemen die belangrijk zijn voor de nucleaire veiligheid en beveiliging goed te onderhouden, zou kunnen aantasten. "Op de middellange en langere termijn verhoogt dit het risico op een nucleair ongeval en de daarmee gepaard gaande gevolgen voor de bevolking en het milieu. Er moet personeel beschikbaar zijn om de kerncentrale van Zaporizja naar behoren te onderhouden en ervoor te zorgen dat deze te allen tijde in een veilige staat blijft," zei hij.

Intensieve onderhandelingen

De directeur-generaal - die herhaaldelijk zijn bezorgdheid heeft geuit over het welzijn van het personeel en hun gezinnen en de mogelijke gevolgen voor de nucleaire veiligheid en beveiliging - zei dat het IAEA-team de ontwikkelingen op de voet volgt en dat de deskundigen de afgelopen dagen Enerhodar hebben bezocht en ook gesprekken hebben gevoerd met het personeel in de controlekamers van de reactor en elders. "Het lijdt weinig twijfel dat de centrale zich in een zeer moeilijke personeelssituatie bevindt. Aangezien de zes reactoren van de centrale allemaal zijn stilgelegd en er dus minder bedieningspersoneel nodig is, is onze inschatting dat het huidige personeelsbestand voorlopig voldoende is. Maar dit is geen manier om een grote kerncentrale veilig, beveiligd en duurzaam te exploiteren," zei hij. Het IAEA-team in de ZNPP heeft ook eerder gerapporteerd over een aanzienlijke impact op de onderhoudscapaciteit van de centrale als gevolg van het verminderde personeel, de afwezigheid van externe contractanten die in het verleden een deel van het onderhoud uitvoerden, en een gebrek aan reserveonderdelen die nodig zijn voor het onderhoud, waaronder kritieke onderdelen. Directeur-generaal Grossi zei dat hij zich steeds meer zorgen maakt over de nucleaire veiligheid en de veiligheid in het algemeen in de ZNPP, nu er steeds meer wordt gespeculeerd over toekomstige militaire operaties in het gebied en elders. De IAEA-deskundigen ter plaatse blijven beschietingen en geweervuur horen. "Ik blijf intensief onderhandelen met alle betrokken partijen om de bescherming van de kerncentrale van Zaporizja veilig te stellen. Iedereen zou verliezen bij een nucleair ongeval dat ernstige gevolgen kan hebben voor de volksgezondheid en het milieu in Oekraïne en daarbuiten. De bescherming van de centrale moet voor alle partijen een duidelijke win-win zijn. Ik zal niet opgeven voordat dit is bereikt", aldus directeur-generaal Grossi.

Risico's nucleaire veiligheid

De risico's voor de nucleaire veiligheid en beveiliging worden verder benadrukt door het feit dat de ZNPP afhankelijk blijft van de enige nog functionerende 750 kilovolt (kV) stroomleiding voor de externe elektriciteit die zij nodig heeft voor het koelen van de reactor en andere essentiële functies op het gebied van nucleaire veiligheid en beveiliging. Vóór het conflict beschikte de centrale over vier van dergelijke externe stroomleidingen. De laatste functionerende reservestroomleiding van 330 kV die op 1 maart op de rechteroever van de rivier de Dnipro werd beschadigd, is nog steeds niet gerepareerd. Het IAEA-team blijft toezien op de acties die worden ondernomen om andere bronnen van externe stroomvoorziening te herstellen, maar heeft geen toegang gekregen tot de nabijgelegen Zaporizhzhya Thermal Power Plant (ZTPP), ondanks de verzekering van Rosatom dat dit zou worden toegestaan. De ZTPP exploiteert haar 330 kV open schakelplaats, via welke in het verleden back-up stroom is geleverd aan de ZNPP. Directeur-generaal Grossi benadrukte dat het belangrijk is dat de IAEA zo spoedig mogelijk toegang krijgt tot de ZTPP.

Kakhovka-reservoir

De IAEA-deskundigen houden ook toezicht op de hoogte van het Kakhovka-reservoir. De hoogte van het reservoir is de afgelopen maand aanzienlijk gestegen en stond op 6 mei op een historisch hoog niveau van 17,12 meter, waardoor de vrees was ontstaan dat het hoge niveau nadelige gevolgen zou kunnen hebben voor de centrale. Momenteel bedraagt de hoogte 17,07 meter. Het terrein van de ZNPP ligt op 22 meter hoogte, ongeveer vijf meter boven de huidige hoogte van het reservoir. De mogelijke effecten van overstromingen op de centrale zijn geanalyseerd in het kader van de stresstests die na het ongeval in Fukushima Daiichi in 2011 zijn uitgevoerd. Op basis van het conservatieve scenario dat alle dammen stroomopwaarts zouden bezwijken, toonde de analyse aan dat het waterpeil 19,6 meter zou kunnen bereiken, nog steeds onder het niveau van de locatie. Bij een waterhoogte van meer dan 17,7 meter zou het water uit het reservoir rechtstreeks in het koelbekken van de ZNPP stromen. Dit zou de kwaliteit van het koelwater nadelig kunnen beïnvloeden, maar de nucleaire veiligheid van de centrale niet in gevaar brengen. Mocht de hoogte van het reservoir bovendien zo hoog blijven dat de Kakhovka-dam, die ongeveer 100 kilometer stroomafwaarts van de ZNPP ligt, geen water meer kan vasthouden, dan zou het waterpeil in de buurt van de ZNPP en de nabijgelegen steden en dorpen dalen. De IAEA is echter van oordeel dat deze daling van het waterpeil geen onmiddellijke bedreiging zou vormen voor de nucleaire veiligheid en beveiliging, en vergelijkbaar zou zijn met de situatie waarvan in Update 145 melding wordt gemaakt.  

Luchtalarmen

IAEA-deskundigen zijn ook permanent aanwezig in de andere kerncentrales van Oekraïne - Khmelnitsky, Rivne en Zuid-Oekraïne - en de locatie in Chornobyl, om Oekraïne te helpen de nucleaire veiligheid en beveiliging tijdens het conflict te handhaven. Na enkele weken van relatieve rust meldden onze teams eerder deze week frequente luchtalarmen. Op 1 mei vond de zestiende levering van apparatuur aan Oekraïne plaats als onderdeel van de algemene inspanningen van de IAEA om de nucleaire veiligheid en beveiliging in Oekraïne te helpen handhaven. Het betrof IT-apparatuur voor het Oekraïense hydrometeorologische centrum ter versterking van zijn capaciteit voor stralingsmonitoring, de opslag van gegevens en het internationaal delen van gegevens via de IRMIS-website (International Radiation Monitoring Information System) van de IAEA. Ook werden 200 draagbare stroomsystemen voor het Centrum voor volksgezondheid van het ministerie van Volksgezondheid in Oekraïne geleverd ter compensatie van het frequente stroomverlies. De apparatuur werd door het Agentschap aangeschaft met een extrabudgettaire bijdrage van Australië.

Overeenkomst Frankrijk en Energoatom

Op 5 mei heeft de IAEA een overeenkomst ondertekend met Frankrijk en Energoatom in Oekraïne over steun aan Oekraïense kerncentrales. Via deze overeenkomst zal Oekraïne de nodige reserveonderdelen ontvangen voor nooddieselgeneratoren van de kerncentrale in Zuid-Oekraïne. Wanneer de stroomvoorziening van de kerncentrales buiten de locatie uitvalt, vertrouwen de kerncentrales op hun nooddieselgeneratoren om stroom te leveren voor een verdere veilige werking totdat de stroomvoorziening van de locatie is hersteld. Daarom is het onderhoud en de goede werking van de nooddieselgeneratoren, inclusief de beschikbaarheid van reserveonderdelen, van essentieel belang om de goede werking ervan te waarborgen en een kernongeval als gevolg van het uitvallen van de externe stroomvoorziening te voorkomen.