Wat gebeurt er in Duitsland?
De laatste drie operationele kernreactoren in Duitsland worden op 15 april definitief gesloten. Isar 2, Emsland en Neckarwestheim 2, alle drie drukwaterreactoren, hadden eind vorig jaar moeten sluiten, maar kregen uitstel voor de winter na bezorgdheid over de energiecapaciteit als gevolg van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.
Foto: Von janis96 – JF262977.JPG, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14712934
Tijdslijn
De definitieve sluitingen van dit weekend zijn al meer dan twintig jaar in de maak en zijn het resultaat van beslissingen van verschillende coalitieregeringen in het land.
- 1960/70: Duitsland was vele jaren wereldleider op het gebied van kernenergie: de experimentele kerncentrale Kahl was de eerste die elektriciteit opwekte toen deze in 1960 in bedrijf werd genomen en in de daaropvolgende drie decennia werden meer dan 30 kracht- en experimentele reactoren in bedrijf genomen. Zoals het informatiedocument van de World Nuclear Association over Duitsland zegt: “De Duitse steun voor kernenergie was zeer groot in de jaren ’70 na de olieprijsschok van 1974, en net als in Frankrijk was er een gevoel van kwetsbaarheid met betrekking tot de energievoorziening.”
- 1980/90: Het ongeval in Tsjernobyl leidde tot een verandering in de publieke en politieke houding tegenover kernenergie en de laatste nieuwe kerncentrale werd in 1989 in gebruik genomen. Toen het land in 1990 werd herenigd, werden alle reactoren van sovjetontwerp in het voormalige Oost-Duitsland ontmanteld – vijf VVER-440-eenheden in Greifswald, plus eenheid 6, die werd voltooid maar niet in bedrijf genomen, en de bouw van een VVER-1000/V-320-centrale met vier eenheden in Stendal werd stopgezet.
- 1998: Er wordt een coalitieregering gevormd tussen de Sociaal-Democratische Partij en de Groene Partij, die deels is voortgekomen uit de anti-kernenergiebeweging. Op dat moment waren er in Duitsland 19 kernreactoren in bedrijf. Het akkoord van de politieke partijen omvatte een verbintenis om de wet te wijzigen en kernenergie geleidelijk af te schaffen.
- 2001: Na meer dan twee jaar van gesprekken en onderhandelingen ondertekenen de Duitse regering en de belangrijkste energiebedrijven een compromisakkoord dat de productie van alle 19 operationele reactoren beperkt tot 2623 miljard kWh en de levensduur van de reactoren tot gemiddeld 32 jaar. Ook werd de bouw van nieuwe kerncentrales verboden en werd het beginsel van opslag ter plaatse voor gebruikte brandstof ingevoerd.
- 2009: De nieuwe christendemocratische (CDU) en liberaal-democratische (FDP) coalitieregering zegde toe het uitfaseringsbeleid in te trekken. Het jaar daarop werd een akkoord bereikt over een verlenging met acht jaar van de in 2001 overeengekomen data voor reactoren die vóór 1980 waren gebouwd en met 14 jaar voor de latere reactoren. Het akkoord omvatte in ruil daarvoor nieuwe belastingmaatregelen en subsidies voor hernieuwbare energiebronnen.
- 2011: De gebeurtenissen in Fukushima leidden ertoe dat de Duitse regering een onmiddellijk moratorium van drie maanden op kernenergieplannen afkondigde en de toenmalige kanselier Angela Merkel besloot dat alle kerncentrales van vóór 1980 onmiddellijk moesten worden gesloten – samen met één eenheid die al op lange termijn was stilgelegd, ging het om 8336 MWe. Ongeveer 6,4% van de capaciteit van het land. Hoewel de Reaktor-Sicherheitskommission de veiligheid van de 17 reactoren heeft gewaarborgd, heeft de regering besloten het afbouwbeleid van de vorige regering nieuw leven in te blazen en alle reactoren tegen eind 2022 te sluiten. De Bunderstag heeft de maatregelen in juni 2011 met 513 stemmen voor en 79 tegen goedgekeurd en ingestemd met de bouw van nieuwe kolen- en gascentrales en een snelle uitbreiding van hernieuwbare energiebronnen – een beleidspakket dat bekend staat als Energiewende.
- 2022: De oorlog van Rusland met Oekraïne leidde tot druk om de geleidelijke stopzetting van kernenergie te heroverwegen, of ten minste uit te stellen, terwijl de stijgende energieprijzen en de stopzetting van de gasleveringen uit Rusland leidden tot de vrees voor stroomuitval en vragen over de energiezekerheid. Na een “stresstest” van het net in september 2022 heeft de coalitieregering – waarvan ook de groene partij deel uitmaakt – ermee ingestemd Emsland, Isar 2 en Neckarwestheim 2 tot medio april 2023 stand-by te houden.
Wat heeft de Duitse regering gezegd?
Steffi Lemke, bondsminister voor Milieu en Nucleaire Veiligheid, zei dat de uitfasering het land “veiliger” maakt: “Met de sluiting van de laatste drie kerncentrales gaan we een nieuw tijdperk van energieproductie in. Laten we dus blijven werken aan oplossingen voor een nucleaire opslagplaats en al onze energie steken in de uitbreiding van hernieuwbare energie”. Robert Habeck, federaal minister van Economie en Klimaatbescherming, zei dat de geleidelijke stopzetting de uitvoering is van het besluit van de regering van 2011 en zei: “De zekerheid van de energievoorziening in Duitsland is en blijft gewaarborgd … vooral de massale uitbreiding van hernieuwbare energie zorgt voor extra zekerheid. In 2030 willen we hier in Duitsland 80% van de elektriciteit opwekken uit hernieuwbare energie”. De prioriteit is nu om “de geleidelijke ontmanteling veilig te voltooien, met inbegrip van de ontmanteling, en het zoeken naar een opslagplaats voor hoogactief afval en permanente oplossingen voor laag- en middelactief afval te bevorderen”.
Wat denkt het Duitse publiek volgens opiniepeilingen?
Volgens een opiniepeiling voor de omroep ARD zijn zes van de tien mensen in de DeutschlandTrend-enquête tegen de kernuitstap, terwijl 34% ervoor is. Dat is vergelijkbaar met de cijfers van juni 2011 toen 54% het beleid juist vond en 43% ertegen was, aldus ARD.
Hoeveel elektriciteit zouden de kerncentrales kunnen produceren?
Om slechts één voorbeeld te nemen, Isar 2, waarvan de exploitant Preussen Elektra zegt dat het elk jaar ongeveer 11 miljard kWh elektriciteit produceert, genoeg om 3,5 miljoen huishoudens een jaar lang van stroom te voorzien, en daarbij bijna 10 miljoen ton CO2 bespaart. Volgens de World Nuclear Association hebben de drie reactoren die dit weekend worden gesloten, gedurende hun minder dan 35-jarige levensduur een belastingsfactor van meer dan 90% gehad en 32,6 TWh elektriciteit opgewekt.
Foto: Terwijl pro-nucleaire activisten blijven vechten, hebben exploitanten van kerncentrales vrede gesloten met de sluiting van Duitse kernreactoren in 2022. © Nikolaus J. Kurmayer
Reacties op de sluiting
De voorzitter van het Swiss Nuclear Forum, Hans-Ulrich Bigler: “Het is betreurenswaardig dat Duitsland, een van ’s werelds toonaangevende landen op het gebied van kernenergie, deze technologie opgeeft als gevolg van een regeringsbesluit midden in een internationale energie- en klimaatcrisis. De werknemers van de Duitse kerncentrales kunnen trots zijn. Met hun werk hebben zij Duitsland en zijn buurlanden de afgelopen decennia op betrouwbare wijze van elektriciteit voorzien en tegelijkertijd enkele miljarden tonnen CO2-uitstoot voorkomen.” Hij voegde eraan toe: “Vorig jaar konden we al zien dat de geleidelijke afbouw van kernenergie en het verlies van gascapaciteit ook werden gecompenseerd door meer klimaatschadelijke elektriciteitsproductie uit steenkool. Dit is geen goed teken voor de klimaatbescherming in Europa.”
In een open brief aan de Duitse bondskanselier Olaf Scholz ondertekend door twee dozijn wetenschappers en Nobelprijswinnaars, via Replanet: “Met het oog op de bedreiging die de klimaatverandering vormt voor het leven op onze planeet en de duidelijke energiecrisis waarin Duitsland en Europa zich bevinden door het niet beschikbaar zijn van Russisch aardgas, roepen wij u op om de laatste overgebleven Duitse kerncentrales in bedrijf te houden. “Wij verwelkomen de inspanningen van de Duitse regering om de uitstoot van broeikasgassen in Duitsland, een land van bijzonder economisch en politiek belang in Europa, overeenkomstig de internationale overeenkomsten te verminderen. In 2022 zijn de CO2-emissiedoelstellingen echter met 40 miljoen ton overschreden als gevolg van het toegenomen gebruik van kolencentrales door de noodzakelijke bezuinigingen op het aardgasverbruik … “De kerncentrales Emsland, Isar II en Neckarwestheim II leverden in 2022 in totaal 32,7 miljard kilowattuur emissiearme elektriciteit. Duitse particuliere huishoudens verbruikten onlangs gemiddeld 3190 kWh elektrische energie per jaar. Dit betekent dat deze drie centrales meer dan 10 miljoen, of een kwart, van de Duitse huishoudens van elektriciteit kunnen voorzien. De daaruit voortvloeiende vermindering van de hoeveelheid elektriciteit die door kolengestookte centrales nodig is, kan een besparing opleveren van 30 miljoen ton CO2 per jaar. “In het verleden hebben ook andere Europese landen plannen gemaakt om hun nucleaire opwekkingscapaciteit te verminderen. De afgelopen jaren hebben veel van deze landen echter een ander standpunt ingenomen ten aanzien van kernenergie als gevolg van de stijgende energiekosten, die nog zijn verergerd door het recente wegvallen van de Russische aardgasleveringen. Onder meer Frankrijk, het VK, Polen, Tsjechië en Nederland zijn van plan nieuwe kerncentrales te bouwen of zijn daar al mee bezig, terwijl België en Zwitserland proberen de exploitatievergunningen van hun centrales te verlengen.”
Pro-kernenergie demonstratie van de NGO Replanet. ©Replanet